William Blake, the Four Zoas

The Four Zoas, manuscript, page 3

The four Zoas (of, zoals de oorspronkelijke titel luidde: Vala) is volgens Harold Bloom ‘the most energetic and inventive of Blakes poems’. De Zoas, the Four Mighty Ones, zijn Urthona, Urizen, Luvah en Tharmas. (Deze vier refereren aan de vier wezens rond Gods troon in het bijbelboek van de profeet Ezekiel, die hierna nog ter sprake zal komen. In het vierde hoofdstuk van het boek Openbaringen worden deze wezens vertaald in het Grieks als zoa - dieren; Blake gebruikt deze meervoudsvorm in het Engels als enkelvoud). Met zijn vieren constitueren zij Albion, de Mens van voor de zondeval (die, als zijn emanaties vallen, zelf ook mee-valt). De Mens die in zijn ongevallen vorm het totaal aan realiteit en menselijk potentieel vertegenwoordigt. (Hij is verwant aan de Adam Kadmon van de Kabbalah).

Urthona is de goddelijke smid die staat voor kunstzinnige scheppingskracht en inspiratie; zijn gevallen vorm is Los. Urizen staat voor het conventionele verstand en rigide wetgeving, de tegenhanger van de creatieve Los. Luvah representeert de liefde, voor Blake de ultieme emotie. Tharmas is de echtgenoot van Enion; met dit paar begint het gedicht.

Deze vier vormden ooit de Universal Brotherhood of Eden. Hoe zij gevallen zijn, de strijd die ze daarop moesten voeren en de mogelijkheid van hun vernieuwing, hun regeneratie, dat is waar het gedicht over gaat. Blake heeft er lang aan gewerkt, begon in 1795 (een eerste versie van het gedicht die Vala als titel had) en liet het project tenslotte, onafgemaakt, los in 1804. Kort voor zijn dood gaf hij het manuscript echter aan zijn discipel, de schilder John Linnell, zodat we kunnen aannemen dat hij er wel nog steeds de waarde van inzag. Maar er is dus geen gecompleteerde geïllustreerde versie van, zoals wel van de twe gedichten die volgen, Milton en Jerusalem.

Het gedicht begint als de gevallen staat van de Zoas net een feit is geworden en ontwikkelt zich in de richting van een steeds diepere verinnerlijking, totdat, aan het eind, ‘all deities reside in the human breast’. Alle Zoas zijn in feite ook innerlijke staten van de mens.

Het is ondoenlijk om de hele ontwikkeling van dit enorme gedicht te beschrijven of alle figuren die erin voorkomen te duiden, ik wil me beperken tot wat passages die voor mij een grote poëtische zeggingskracht hebben.

Het gedicht begint, zoals gezegd, met Tharmas: ‘parent power, darkening in the West’. De Tharmas van voor de Val representeerde Eenheid, de harmonie in de mens van Love, Intellect en Imagination, de oorspronkelijke Mens die door Blake Albion genoemd werd, en ook staat voor Britain. Toen die Mens ophield goddelijk te zijn en onze (materiële, zintuiglijke) wereld tot stand kwam, was Tharmas de eerste die viel. Zijn vrouwelijke tegenhanger Enion zegt over hem: “I have looked into the secret soul of him I loved / and in the Dark recesses found Sin & cannot return.” Een Zondeval dus eigenlijk, een wegvallen uit de oorspronkelijke, vergeestelijkte, eeuwige staat van Zijn.
Waarop Tharmas, ‘trembling and pale’, ‘weeping in the clouds’: “Why wilt thou Examine the very little fibre of my soul? ... Deadly nought shalt thy find in it / but Death Despair and Everlasting brooding Melancholy / Thou wilt go mad with horror if thou doest Examine thus / every movement of my secret hours. Yea I know / that I have sinned & that my Emanations have become harlots / I am already distracted at their deeds & if I look / upon them more Despair will bring self murder on my soul /
O Enion, thou art thyself a root growing in hell / though thus heavenly beautiful to draw me to destruction.”

Het is de pijn van een gevallen wezen, de pijn van de incarnatie in de beperkingen van het fysieke lichaam, de val van de Oneindigheid in een materiële wereld.

Enions sexuele omgang met the Spectre ofTharmas (die door de woede omtrent zijn gevallen staat een schaduw van zichzelf is geworden) brengt de huilende kinderen van de Songs of Experience voort: Los en Enitharmon, ruimte en tijd, afgezwakte verbeeldingskracht (hoewel Los als aardse tegenhanger van Urthona zo optimaal mogelijk gebruik maakt van die verbeelding) en inperkende vorm. Deze kinderen zullen spoedig hun moeder verwerpen en door de pijnlijke wereld van de Ervaring (Experience) gaan zwerven.

De weeklacht van Enion, een soort van Bijbelse klaagzang, lijkt mij één van de hoogtepunten in het werk van William Blake, het zijn grandioze regels, die ik hier uitgebreid wil aanhalen. Het is overduidelijk de stem van Blake zelf die we hier horen over de prijs die we door de val in de wereld van ervaring hebben moeten betalen en wat het kost om tot werkelijke wijsheid te komen:

“What is the price of Experience - do men buy it for a song / Or wisdom for a dance in the street? No! It is bought with the price / of all that a man hath - his house his wife his children / Wisdom is sold in the desolate market where none come to buy / and in the withered field where the farmer plows for bread in vain”

De centrale gedachte is dat de mens zijn onschuld heeft verloren en alleen plezier kan hebben wanneer hij het lijden van anderen negeert (het lijden van de mensheid die Blake zo na aan het hart gaat).

“It is an easy thing to triumph in the summer’s song / and in the vintage & to sing on the waggon loaded with corn
It is an easy thing to talk of patience to the afflicted
to speak the laws of prudence to the houseless wanderer
to listen to the hungry raven’s cry in wintry season / when the red blood is filled with wine & with the marrow of lambs

It is an easy thing to laugh at wrathful elements / to hear the dog howl at the wintry door, the ox in the slaughterhouse moan
to see a god in every wind & a blessing on every blast
to hear sounds of love in the thunderstorm that destroys our enemies’ house
to rejoice in the blight that covers his field & the sickness that cuts off his children,
while our olive & vine sing & laugh round our door & our children bring fruits & flowers

Then the groan & the dolor are quite forgotten & the slave grinding at the mill / and the captive in chains & the poor in the prison & the soldier in the field / when the shattered bone had laid him groaning among the happier dead

It is an easy thing to rejoice in the tents of prosperity...”

Maar, zegt Blake dan, na deze hartverscheurende klaagzang: “Thus could I sing & thus rejoice, but it is not so with me!”

Ondertussen heeft Albion, nog één keer opgerezen ‘upon his Couch of Death’ Urizen opgeroepen de scepter op te pakken en orde in de chaos te brengen. Urizen is nu de ‘great work master’, een demiurg die de hedendaagse realiteit verder vorm zal geven en haar (beperkende) wetten zal vastleggen. Hij is gezeten op een troon waarvan de treden met ijspegels bekleed zijn. Hij vertegenwoordigt de koude ratio: “... thou art compelled [wordt er tegen hem gezegd] to forge the curbs of iron & brass to build the iron mangers / to feed them with intoxication from the wine presses of Luvah / till the Divine Vision & Fruition is quite obliterated...“
... en maakt eens temeer duidelijk wat er allemaal verloren is gegaan: “Golden & Beautiful [de wereld van Urizen kent wel degelijk een zekere schoonheid] but O how unlike those sweet fields of bliss / where liberty was justice & eternal science was mercy”

Een Zondvloed als die van Noach komt over de wereld en daarmee Tharmas, nu als het principe van de chaos, waar hij eerst de geest van eenheid en harmonie was. Zelden zal de chaos zo eloquent verwoord zijn: “Fury in my limbs, destruction in my bones & marrow / my skull riven into filaments, my eyes into sea jellies / floating upon the tide wander bubbling and bubbling / uttering my lamentations & begetting little monsters / who sit mocking upon the little pebbles of the tide in all my rivers... O fool fool to lose my sweetest bliss...”

Aan Los nu de taak om een orde in de chaos te hameren en hij doet dat furieus, in grote woede ontstoken nu hij niets dan gevallen vormen om zich heen ziet:
“Infected Mad he danced upon his mountains high & dark as heaven. / Now fixed into one steadfast bulk his features stonify / from his mouth curses & from his eyes sparks of blighting / beside the anvil cold he danced with the hammer of Urthona terrific pale“
Zelden heb ik zulke krachtige, energieke poëzie gelezen.

Los heeft een machtige strijd te strijden, maar hervat uiteindelijk, samen met zijn zuster Enitharmon, het scheppende werk, de waarde waarvan hij uitdrukt in de volgende woorden:
“Stern desire I feel to fabricate embodied semblances in which the dead / may live before us in our palaces & in our gardens of labour / which now opened within the centre we behold spread abroad / to form a world of Sacrifice of brothers & sons & daughters...
Look my fires alume afresh before my face ascending with delight as in ancient times”

De paleizen zijn die van een City of Art, een Nieuw Jeruzalem, door Blake Golganooza genoemd, een soort samentrekking van New Golgotha, om zo de plaats van de Kruisiging te vervangen. Want deze nieuwe schepping voorziet in lichamen voor de op handen zijnde Opstanding.

De Openbaring van Night the ninth heb ik al eerder geciteerd; het is een ware apocalyps die een nieuwe werkelijkheid ontvouwt. Hier nog een keer, want het is een waar hoogtepunt:
“And Los & Enitharmon builded Jerusalem weeping / over the Sepulcher & over the Crucified body / which to their Phantom Eyes appeared still in the Sepulcher.
But Jesus stood beside them in the Spirit Separating / their Spirit from their body. Terrified at Non Existence / For such they deemed the death of the body. Los outstretched his right hand branching out in fibrous Strength / seized the Sun. His left hand like dark roots covered the Moon / and tore them down cracking the heavens across from immense to immense / Then fell the fires of Eternity with loud & shrill
Sound of Loud trumpet thundering along from heaven to heaven
A mighty sound articulate: “Awake ye dead & come
to Judgement from the four winds Awake & Come away”
folding like scrolls of the Enormous volume of Heaven & Earth
with thunderous noise & dreadful shakings rocking to & fro
the heavens are shaken & the Earth removed from its place
The foundations of the Eternal hills discovered
the thrones of the kings are shaken they have lost their robes and crowns
The poor smite their oppressors, they wake up to the harvest / the naked warriors rush together to the sea shore / trembling before the multitudes of slaves now set at liberty.”

Maar ook moet alles wat onwerkelijk is vernietigd worden – en ook die regels zijn buitengewoon indrukwekkend (maar ook wreed en afschrikwekkend):

“The tree of Mystery went up in folding flames / blood issued out in mighty volumes in whirlpools fierce... Kings in their palaces lie drowned... Castles drowned in the black deluge Shoal on Shoal... till all Mystery’s tyrants are cut off & not one left on Earth”

Het doet Albion uitschreeuwen tegen ‘the war within my members’ en met een laatste beroep op Urizen weet hij hem te bewegen zijn positie op te geven.
Uiteindelijk werken alle Four Zoas, de hernieuwde Urizen; Tharmas weer aan de zijde van Enion; Luvah met haar wijnpers en Urthona als hemelse smid die, net als de klassieke Hephaistos, mank loopt – alle vier werken ze aan iets dat in de volgende regels op een wijze die uniek is in de literatuur en buitengewoon levendig wordt voorgesteld als iets dat heel dicht in de buurt van een soort van Paradijs komt:

“Return O Love in peace ... They must renew their brightness & their disorganized functions / again reorganize till they resume the image of the human / co-operating in the bliss of Man obeying his Will / servants to the infinite & Eternal of the Human form”

Tharmas en Luvah laden ‘the waggons of heaven’ en brengen de ‘wine of ages with solemn songs of joy’. Er branden vuren die geen mouw in brand zouden kunnen steken:
“How is it that we have walked through fires & yet are not consumed
How is it that all things are changed even as in ancient times”

Het is allemaal beeldschoon en oneindig inventief, maar Blake moest het loslaten. Het Laatste Oordeel, begon hij meer en meer te vermoeden, was niet zo dramatisch als dit en eigenlijk nauwelijks een extern fenomeen. Na 1804 zou voor Blake de strijd zich vooral binnenin de mens afspelen, niet in de uiterlijke kosmos. “Whenever any Individual Rejects Error & Embraces Truth, a Last Judgement passes upon that Individual.”

Het volgende, veel kortere, epische gedicht, Milton, laat ons een individuele dichter – profeet zien, John Milton, die Error verwerpt en Truth omarmt, zodoende een Laatste Oordeel over zichzelf afroepend.

Illustratie: verhouding tussen the four Zoas zoals verbeeld in Blake’s volgende gedicht: Milton